Op 4 september 1870 werd “la République” uitgeroepen. Sindsdien is 4 september een symbolische datum geworden. Veel straten en pleinen dragen de naam 4 september als verwijzing naar 4 september 1870. 

Op 2 september 1870 gaf Napoleon III zich bij Sedan over aan de Duitse legers. Bij het horen van het nieuws vielen Parijzenaars het Palais Bourbon binnen en eisten de oprichting van de Republiek. Dit betekende het einde van het Tweede Keizerrijk (1852-1870) en de Republikeinse afgevaardigden, waaronder Léon Gambetta, vormden een voorlopige regering (“Gouvernement de la Défense nationale”).
Op 4 september 1870 riepen ze la “IIIe République“ uit vanaf het balkon van het stadhuis van Parijs. Het nieuwe parlementaire regime werd ingevoerd terwijl Frankrijk nog steeds in oorlog was en een periode van opstand doormaakte (la Commune de Paris en 1871). De Derde Republiek was gebaseerd op een opeenvolging van constitutionele wetten die tussen 1870 en 1875 werden aangenomen door een monarchistische parlementaire meerderheid (gekozen omdat ze voor vrede was).
In 1873 bepaalde een wet dat Mac Mahon het presidentschap gedurende zeven jaar persoonlijk mocht bekleden. Voor de wetgevende macht was dit een voorlopige maatregel totdat de twee monarchistische takken (“les légitimistes”, ondersteunden de “comte de Chambord”, en “les orléanistes”, ondersteunden de “comte de Paris”) het eens konden worden over een opvolger.
In 1875 werden drie grondwettelijke wetten aangenomen. De termijn van zeven jaar werd onpersoonlijk (het presidentschap was niet langer alleen verbonden aan Mac Mahon). Het woord “Republiek” werd onderdeel van de grondwet. De Derde Republiek voerde een parlementair regeringsstelsel in. De organisatie van de bevoegdheden had een tweekoppige uitvoerende macht: de president van de Republiek en de ministers; een tweekamerparlement, bekend als de Nationale Vergadering (Assemblée nationale), met de Kamer van Afgevaardigden en de Senaat (la Chambre des députés et le Sénat). De president van de Republiek, gekozen door een absolute meerderheid van beide kamers in de Nationale Vergadering, had belangrijke bevoegdheden (het initiëren van wetgeving, regelgevende bevoegdheden, ratificatie van verdragen, benoeming en ontslag van ministers), maar alle handelingen moesten worden medeondertekend door ministers. Ministers zijn verantwoording verschuldigd aan de Kamers van het Parlement voor het algemene beleid van de regering en, individueel, voor hun persoonlijke daden. Beide Kamers van het Parlement hebben gelijke bevoegdheden om wetgeving aan te nemen en de regering ter verantwoording te roepen. De Kamer van Afgevaardigden wordt via rechtstreekse algemene verkiezingen verkozen voor een termijn van vier jaar, terwijl de Senaat via indirecte algemene verkiezingen wordt verkozen voor een termijn van negen jaar, waarvan een derde om de drie jaar kan worden verlengd.

De Derde Republiek werd geïnspireerd door de principes van de Revolutie van 1789 en nam wetten aan die de vrijheid van mening en meningsuiting bevorderden: persvrijheid (wet van 29 juli 1881), vrijheid van vakbonden (wet Waldeck-Rousseau van 21 maart 1884).

De belangrijkste onderwijswetten markeerden deze periode: “les lois Ferry” (1881, 1882) en “la loi Goblet” (1886) stelden seculier (bijzonder onderwijs), gratis en verplicht onderwijs in voor iedereen van 6 tot 13 jaar. De symbolen van de Republiek (drapeau, hymne, fête nationale, Marianne) werden ook aangenomen onder la IIIe République.

In 1958 koos generaal de Gaulle de symbolische datum 4 september om de nieuwe Grondwet aan het Franse volk voor te stellen. In een toespraak op de Place de la République in Parijs, omringd door de symbolen van de Republiek (Republikeinse Garde, de afkorting RF (République Française) op het podium), zette hij de grote lijnen van een nieuwe Republiek uit.

In navolging van de geschiedenis van de Republiek in Frankrijk sinds 1792 (Première République), presenteerde Charles de Gaulle de toekomstige organisatie van de instellingen: een president boven de politieke partijen en een “arbitre national” verkozen door algemeen kiesrecht; een regering die regeert; een parlement dat over wetten stemt en de uitvoerende macht controleert “zonder te pretenderen buiten zijn rol te treden”.
Tegen de achtergrond van de nationale crisis veroorzaakt door de “gebeurtenissen” in Algerije, pleitte de Gaulle voor een “sterke en eerlijke” Republiek in tegenstelling tot de ministeriële instabiliteit van “la IVe République”. De versterking van de uitvoerende macht, die werd gezien als een terugkeer naar de monarchie en een persoonlijke machtsvlucht, leidde niettemin tot hevige kritiek van de politieke klasse. De ontwerpgrondwet werd niettemin op 28 september door de Fransen in een referendum aangenomen, waarmee “Ve République” een feit was.

Bron: Vie-Publique.fr (DILA)